Wycena rezerw na świadczenia pracownicze

Wycena rezerw na świadczenia pracownicze jest zadaniem pracochłonnym, wymagającym wiedzy eksperckiej i zwykle składa się z szeregu etapów, które z grubsza opiszemy poniżej.

Analiza obowiązujących regulacji

Pierwszym krokiem jest określenie, jakie świadczenia obowiązują w danej Jednostce i w jaki sposób są regulowane. Dobrym przykładem są tu odprawy emerytalne i rentowe, które ustawowo regulowane są zapisami Kodeksu Pracy, ale w danej Jednostce mogą istnieć szczególne zapisy, dające jej pracownikom dodatkowe prawa. (Dokładniejszą analizę tego zagadnienia można znaleźć na naszych stronach internetowych.) Oprócz tzw. odpraw kodeksowych (tj. oprócz odpraw emerytalnych jeszcze dodatkowo odprawy rentowe i odprawy pośmiertne) w danej Jednostce obowiązywać mogą jeszcze inne, wymagające wyceny i tworzenia rezerw, świadczenia pracownicze. Najbardziej typowe z nich to nagrody jubileuszowe, dodatki stażowe, niewykorzystane urlopy wypoczynkowe, ale też i bardziej specyficzne jak np. odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, deputaty energetyczne czy ulga przejazdowa...

Stworzenie modelu aktuarialnego wyceny rezerw

Wycena rezerw jest oparta o skomplikowany model tzw. prognozowanych uprawnień jednostkowych (ang. Projected Unit Credit - szczegóły tej metody aktuarialnej określa Międzynarodowy Standard Rachunkowości MSR 19 a zaleca ją Krajowy Standard Rachunkowości KSR 6). Model ten uwzględnia szereg założeń, zarówno o charakterze finansowym:

  • dyskonto rynkowe,
  • prognozowana inflacja,
  • prognozowane wzrosty wynagrodzeń,
  • ...

jak i demograficznym:

  • tablice trwania życia GUS,
  • prawdopodobieństwo przejścia na rentę,
  • rotacja pracownicza,
  • ...

Wiele z tych założeń wynika analizy danych historycznych i bez przeprowadzenia takiej analizy wycena rezerw może być zakwestionowana przez audytora jako nierzetelna lub wprost błędna.

Przyporządkowanie świadczeń do okresów zatrudnienia

Ten etap jest szczególnie trudny i wymaga wielu lat doświadczenia i wiedzy eksperckiej. Aktuariusz, na podstawie indywidualnej analizy każego przypadku regulacji świadczeń danego klienta, jest w stanie wyodrębnić z całego stażu pracy danego pracownika te lata, w trakcie których pracownik ten nabył już częściowe prawo do danego świadczenia, oraz te lata, w których pracownik w przyszłości nadal będzie nabywał to prawo. Po dokonaniu tej analizy każdemu (!) pracownikowi przyporządkowywany jest odpowiedni współczynnik tzw. prawa nabycia. Współczynnik ten jest odrębny nie tylko dla każdego pracownika, ale nawet jest on inny dla każdej płatności świadczenia! Warto nadmienić, że współczynniki te są kluczowe dla budowania w czasie kwoty rezerwy. 

Wyznaczenie prawdopodobnieństwa płatności

Aktuariusz wyznacza prawdopodobieństwo wystąpienia płatności w oparciu o skomplikowane formuły matematyczne, używając do tego takich modeli aktuarialnych jak Multiple Decrement Model czy hipotez interpolacyjnych dla wieków ułamkowych. Wycena rezerw została obszernie omówiona w specjalistycznych pozycjach aktuarialnych. Do szczegółowego opisu tych modeli odsyłamy do fachowej literatury (np. Bowers, N.L., Gerber, H.U., Hickman, J.C., Jones, D.A. and Nesbitt, C.J. Actuarial Mathematics, Schaumburg, Illinois, Society of Actuaries.). 

Kwota rezerw

Łączną kwotę rezerw na świadczenia pracownicze aktuariusz wylicza uwzględniając wszystkie poniższe składowe:

  • dyskonto rynkowe,
  • prawdopodobieństwo płatności,
  • prognozowana wysokość świadczenia,
  • współczynnik prawa nabycia.